Palma

Wysoka i smukła, z pióropuszem liści na czubku – kojarzy nam się z wakacjami w ciepłych krajach. I oczywiście z Wielkanocą.

Tak jak na innych terenach dąb, jesion czy świerk – palma stanowiła obraz Drzewa Kosmicznego: znajdującej się w centrum świata osi, łączącej ziemię, zaświaty i niebiosa. W krajach arabskich, na Polinezji i w Afryce uznawano ją za drzewo życia. W wierzeniach perskich palma symbolizowała rajską krainę, u Greków zaś światłość.

W jednym ze starobabilońskich hymnów opiewano 360 sposobów jej wykorzystania – liści, owoców, drewna, soku. Podczas żydowskiego Święta Namiotów między innymi z liści palmowych układano rytualny bukiet zwany lulaw. Liść palmy wręczano olimpijskim zwycięzcom przed uwieńczeniem ich laurem, ale i władcom – łączy się to z symboliką płodności i zwycięstwa. Chrześcijaństwo dodało też rys męczeństwa, stąd wielu świętych przedstawia się z gałązkami palmowymi w ręce.


Palma jest jednym z najlepiej kojarzonych „znaków charakterystycznych” Wielkanocy. Pojawia się w Niedzielę Palmową, zwaną też Kwietną lub Wierzbną, kiedy Kościół świętuje triumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy. Tłum, oddając mu cześć, rzucał pod jego nogi gałązki palmowe i oliwne.

Pierwsze procesje upamiętniające to wydarzenie odbywały się już w IV wieku w Jerozolimie. W kolejnych stuleciach rozprzestrzeniły się też na inne obszary, aż wreszcie, w XI wieku, święcenie palm w Niedzielę Palmową wprowadzono do liturgii tego dnia. W Polsce ten zwyczaj pojawił się już w średniowieczu.

W kościelnej symbolice palma wielkanocna łączy w sobie męczeństwo i triumf, zapowiadając Mękę Pańską i ostateczne zwycięstwo nad śmiercią, jakim jest zmartwychwstanie Chrystusa. Wskazuje też na nieśmiertelność duszy ludzkiej. Ale religijność ludowa przypisuje im też magiczne znaczenie: właściwości uzdrawiające, dobroczynne i ochronne.

W wielu miejscach Polski po wyjściu z kościoła młodzież uderzała się poświęconymi palemkami, smagano też nimi dzieci i zwierzęta domowe, co miało ustrzec przed czarami i chorobą, przynieść szczęście. Ważną rolę odgrywały bazie – połknięte chroniły przed bólem, dodane do leczniczych naparów wzmacniały ich skuteczność, wsypane do gniazd domowego ptactwa sprawiały, że lepiej się niosło.

Palmy wielkanocnej nie wyrzucano. Przechowywano ją za świętymi obrazami, by chroniła dom przed piorunem. Stare palmy palono w Wielką Sobotę, a w kolejnym roku pochodzący z nich popiół wykorzystywano w Środę Popielcową. Polskie palemki wielkanocne z samą palmą nie mają wiele wspólnego – robi się je z innych roślin. Ale nie byle jakich, każda ma określone znaczenie.

Podstawą są najczęściej witki wierzbowe, często ścinane już w Środę Popielcową i trzymane w wodzie, by się zazieleniły i wypuściły bazie. Wierzba to w ludowej tradycji symbol płodności, wiosennego powrotu życia. Oprócz wierzby w palemkę wplata się rośliny wiecznie zielone: bukszpan, iglaki, cis. Kojarzone są z nieśmiertelnością i zwycięstwem życia nad śmiercią. Z kolei kolorowe dodatki, jak suszone czy bibułkowe kwiatki, barwione kłosy zboża, wskazują na wielobarwność i radość świata budzącego się z zimowej czerni i bieli.

Mamy różne tradycje robienia palemek. Jednymi z najpopularniejszych są kolorowe palemki wileńskie. W Polsce południowej i na Kurpiach palmy osiągają olbrzymie rozmiary. Te kurpiowskie, jakie oglądać można na przykład w Łysem, mają około 5-6 metrów i są zrobione z pnia sosenki lub leszczynowego pręta, który owija się bibułkowymi kwiatami i zielonymi roślinami. Z kolei południowopolskie, znane z Tokarni i Lipnicy Murowanej, to giganty, przekraczające czasem 30 metrów.

Robi się je z wierzbowych, leszczynowych lub wiklinowych witek, w kilku miejscach przewiązanych witką wierzbową, zakończonych wiechą z bazi, bibułkowych kwiatów, jedliny i wstążek. I nie jest to tylko sztuka dla sztuki – wygląd i wielkość palmy wielkanocnej mają wpływać na zdrowie i powodzenie rodziny, zwłaszcza dzieci. Życzmy sobie zatem na Wielkanoc pięknych palemek, a na wakacje wypoczynku pod prawdziwą palmą daktylową.


Zuzanna Grębecka
fot. Be&W, Shutterstock.com