Prawosławie - religia obrazkowa

Symbolika koloru w ikonach

Złoty – oznacza blask samego Boga i wspaniałość królestwa niebieskiego.

Purpura – kolor władcy, zarówno niebiańskiego, jak i ziemskiego. W Bizancjum tylko cesarz mógł nosić szaty w tym kolorze. Tradycyjnie księgi Ewangelii miały oprawy w purpurze.

Czerwień – kolor ciepła, miłości, życiodajnej energii i symbol Zmartwychwstania. Jednocześnie jednak przypomina o męce Pańskiej. W czerwonych ubraniach występują na ikonach męczennicy, czasem też kolor ten pojawia się w tle jako symbol życia wiecznego.

Biel – oznacza boskie światło, w którego blasku żyją ludzie sprawiedliwi. To oni przedstawiani są na ikonach w białych szatach.

Błękit – symbolizuje nieskończoność nieba i obietnicę wiecznego świata. Utożsamiany z osobą Matki Boskiej.

Zieleń – barwa nadziei, wiecznego odrodzenia; malowano nim ziemię, pojawiał się na ikonach przedstawiających sceny narodzin Chrystusa.

Brąz – kolor gołej ziemi, prochu i pyłu, niedoskonałości materii.

Czerń – symbol śmierci i zła. Malowano nim groty grobowe i otchłanie piekielne. Czasem oznaczał też tajemnicę, np. nieosiągalną głębię wszechświata.

Szarość – tego koloru nie zobaczymy na żadnej ikonie; biel wymieszana z czernią, dobro ze złem, symbolizuje niejasność i zamęt, wskazuje na pustkę i niebyt; w świecie ikony nie mieściły się takie koncepcje.

Niebo dla zmysłów

Liturgia prawosławna to synteza wielu sztuk. Ogromne znaczenie ma architektura, ikony i freski, teksty liturgiczne (przeważnie poetyckie) i wreszcie śpiew. Nabożeństwo tu, na ziemi, ma być obrazem wiecznego nabożeństwa w niebie. Powinno więc jak najmocniej oddziaływać na człowieka, przemawiać do jego zmysłów, zachwycać i ułatwiać kontemplację. Stąd też Cerkiew tak wielką wagę przywiązuje nie tylko do sfery wizualnej, ale też dźwiękowej. Przy czym w myśl zasady „Kto śpiewa, ten dwa razy się modli” (a także wyraża swój zachwyt i swoją wiarę) śpiew towarzyszy wszystkim nabożeństwom, udzielaniu sakramentów, a także procesjom. Prawosławne śpiewy, tak jak ikona, są poddane sztywnym regułom – inaczej niż w Kościele katolickim, gdzie właściwie każdy organista czy ksiądz może skomponować i wykonywać podczas mszy pieśń. 

Wielogłosowę formę, jaką znamy dziś, pieśni cerkiewne przybrały ostatecznie w VIII wieku. W Cerkwi śpiewa się według ośmiu podstawowych schematów muzycznych, zwanych „tonami”. Podział ten nawiązuje do symboliki dnia ósmego dnia, dnia zmartwychwstania Chrystusa.  We wszystkich parafiach Cerkwi działają znakomicie wyszkolone chóry. Śpiewają one bez towarzyszenia instrumentów. Dlaczego?

Przyczyn trzeba szukać głęboko w historii. Ojcowie Kościoła (między innymi św. Klemens Aleksandryjski i Jan Chryzostom), uważali, że należy odrzucić muzykę instrumentalną, gdyż budziła skojarzenia z kultami pogańskimi, kiedy to wszystkie ceremonie i obrzędy odbywały się przy jej wtórze. To argument historyczny. Jest i teologiczny. Pieśni prawosławne to nie tylko urozmaicenie czy uatrakcyjnienie nabożeństwa. Śpiewane słowa przekazują dogmaty wiary, istotę święta. I dlatego są niezwykle istotną częścią liturgii.


Stanisław Gieżyński
Fotochannels, East News, Pap, Forum