Racjonalna intuicja

Bogactwo nieświadomości

I właśnie ta nieświadoma wiedza jest naszym szóstym zmysłem – intuicją. Psycholog Gary A. Klein określa ją jako szczególny sposób, w jaki przekładamy nasze doświadczenie i emocje na osądy i decyzje. I bardzo często dokonuje się to o wiele szybciej niż świadome kalkulacje. Choć nadal nie wiadomo, gdzie kończy się nasza wiedza świadoma, a zaczyna nieświadoma.

Doskonale pokazało to doświadczenie, jakie przeprowadził holenderski psycholog społeczny Ap Dijksterhuis. Poprosił kilkunastu mężczyzn biorących udział w badaniu, żeby zdecydowali, który z dwóch przedstawionych im samochodów porównywalnej klasy jest lepszy. Podzielił badanych na dwie grupy. Jednej wręczył gruby plik dokumentów z różnymi danymi technicznymi samochodów. Następnie oznajmił, że mają je przeanalizować i w ciągu godziny podjąć decyzję. Drugiej grupie dał na to samo zaledwie 15 minut.

Niemal wszyscy, którzy mieli podjąć decyzję w tym krótszym czasie, wybrali lepszy samochód. Z grupy, która starannie analizowała zalety i wady aut, większość wybrała ten gorszy!

Podobne wyniki psycholog uzyskał w teście, któremu poddał grupę kibiców. Poprosił ich, by wytypowali kolejność drużyn w ostatnich mistrzostwach świata. I znowu ci, którzy mieli mniej czasu na dokładną analizę, wypadli lepiej.

Oszukiwanie siebie?

Badacze z University College w Londynie przeprowadzili serie doświadczeń ze studentami. Pokazywali im graficzny symbol, prosząc, by wskazali, na którym z dwóch monitorów on się ukaże. Symbol znajdował się w otoczeniu 650 innych znaków graficznych. Kiedy studenci mieli tego dokonać w ułamku sekundy, trafność ich odpowiedzi wynosiła 95 proc. Kiedy czas im przedłużono, drastycznie spadła.

Ap Dijksterhuis skwitował to jednoznacznie: „Ludzie, którzy zawsze uważają, że decyzje podejmuje się rozumem, dokonują wielkiego samooszustwa. Im bardziej skomplikowany jest wybór, tym mniej świadomie powinniśmy go dokonywać. Świadomy rozum zniekształca jedynie to, co wcześniej prawidłowo zaobserwował i ocenił bez naszego udziału mózg".

Automatyczny pilot

Badania ludzi wykonujących zawody wysokiego ryzyka – np. pilotów, strażaków, kapitanów statków, saperów – wykazały, że większość kluczowych decyzji podejmują nie tyle na podstawie racjonalnych analiz, co właśnie intuicyjnie. Zwolenników chłodnego rozumu zmartwić musi fakt, że brokerzy na całym świecie, przeprowadzając wielomiliardowe transakcje, też zadziwiająco często kierują się intuicją.

Nawet w wielu armiach świata wprowadzono dodatkową instrukcję sugerującą dowódcom, żeby w szczególnych okolicznościach na polu walki śmielej korzystali z intuicyjnej oceny sytuacji, zapominając o ustalonych procedurach. Czyżby więc tak do tej pory pogardzana przez akademików intuicja okazywała się o wiele skuteczniejsza od świadomej chłodnej analizy?

Tresura intuicji

Niekoniecznie. Nasz szósty zmysł, jakkolwiek niedoceniany, nie jest idealny. Tak jak wszystkie pozostałe zmysły potrafi wprowadzić nas w błąd. Dzieje się tak dlatego, że intuicja nie jest przeciwnością racjonalności. Kierowane nią odruchy oparte są na ogromnej bazie doświadczeń, które zbieramy w ciągu całego życia. A także wniosków, jakie wyciągamy z naszych sukcesów i porażek.

Bywa, że nasza nieświadoma wiedza wtłoczy w proces decyzyjny niewłaściwe przesłanki lub nadmiar emocji zgłuszy jej prawdziwy sygnał. Dlatego im wnikliwsze są nasze analizy z przeszłych zdarzeń, tym sprawniejszy jest nasz szósty zmysł. Im bardziej celowo i logicznie upychamy w pamięci to, czego doświadczyliśmy, tym bardziej umacnia się fundament naszej intuicji. Z drugiej strony, im częściej pozwalamy działać intuicji (zapamiętując rezultaty), tym sprawniejszy i bardziej niezawodny jest nasz szósty zmysł.

Jak twierdzą badacze, warto trenować intuicję tak, jak wyrabia się smak czy precyzję dotyku. A przede wszystkim odrzucić przesąd, że o wszystkim w naszym życiu trzeba decydować racjonalnie i na chłodno, tłumiąc związane z decyzjami emocje. I oczywiście w niczym nie przesadzać, jak to się dzieje z osławioną kobiecą intuicją. Z przekorą napisał o niej Oscar Wilde: „Intuicja jest szczególnym instynktem, który mówi kobiecie, że ma rację, niezależnie od tego, czy jest to prawda, czy nie".

Jerzy Gracz
il. Edyta Banach-Rudzik
fot. shuttertosck